Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία σε ομαδικό πλαίσιο έχει μακρά ιστορία και αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα, ειδικά όταν συνδυάζεται με εκφραστικές τέχνες. Ο Dr. Avi Goren-Bar, διακεκριμένος θεωρητικός και θεραπευτής στον χώρο της Expressive Art Therapy, τονίζει τη μοναδική δυναμική που προκύπτει από τη θεραπεία μέσω της ομάδας — μια δύναμη που ενεργοποιεί βαθιές αλλαγές και ψυχική ίαση.
Η Ομάδα ως Χώρος Ασφάλειας και Δημιουργίας
Σύμφωνα με τον Goren-Bar, η ομάδα προσφέρει ένα ασφαλές πεδίο όπου τα μέλη μπορούν να εκφράσουν και να εξερευνήσουν τις εσωτερικές τους εμπειρίες μέσω της τέχνης και της κίνησης. Αυτό το περιβάλλον εμπιστοσύνης και αποδοχής είναι καθοριστικό για να επιτρέψει:
Τη συναισθηματική έκφραση χωρίς φόβο κριτικής ή απόρριψης.
Την ανάπτυξη της αισθητικής απόστασης, δηλαδή της ικανότητας να παρατηρούμε τη δημιουργία και τα συναισθήματά μας από μια ασφαλή ψυχική θέση.
Τη διαμόρφωση μιας συλλογικής ενέργειας που ενισχύει την προσωπική και ομαδική δυναμική.
Η Συλλογική Δημιουργία ως Θεραπευτικό Μέσο
Μέσα στην ομάδα, η δημιουργία έργων τέχνης (ζωγραφική, κίνηση, μουσική) δεν είναι απλώς ατομική έκφραση, αλλά και μια συλλογική διαδικασία που αντανακλά τις αλληλεπιδράσεις και τις σχέσεις των μελών. Ο Goren-Bar επισημαίνει ότι αυτή η διαδικασία:
Επιτρέπει στα μέλη να βιώσουν την ταυτότητα και τη θέση τους μέσα σε ένα σύνολο.
Διευκολύνει την έκφραση μη λεκτικών συναισθημάτων, τα οποία συχνά είναι πιο δύσκολο να ειπωθούν με λόγια.
Προάγει τη συναισθηματική κατανόηση και την ενσυναίσθηση μεταξύ των συμμετεχόντων.
Η Θεραπευτική Δύναμη της Πολυτροπικής Προσέγγισης στην Ομάδα
Ο Dr. Goren-Bar τονίζει επίσης τη σημασία της πολυτροπικής θεραπείας στην ομάδα, δηλαδή τη χρήση πολλαπλών μορφών έκφρασης (εικαστικά, κίνηση, μουσική, θέατρο). Αυτός ο ολιστικός τρόπος ενισχύει τη θεραπεία γιατί:
Αγγίζει διαφορετικές πλευρές της ανθρώπινης εμπειρίας.
Προσφέρει πολλαπλές «εισόδους» στην επεξεργασία συναισθημάτων και τραυμάτων.
Ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα και την ελευθερία έκφρασης, απαραίτητα στοιχεία για την προσωπική ανάπτυξη.
Ο Ρόλος του Θεραπευτή και η Δυναμική της Ομάδας
Ο θεραπευτής, σύμφωνα με τον Goren-Bar, δεν είναι απλώς ο «ηγέτης» της ομάδας αλλά και συν-δημιουργός του θεραπευτικού πλαισίου. Η ικανότητά του να διαχειρίζεται τη δυναμική, να ενισχύει την αλληλεπίδραση και να διευκολύνει την έκφραση είναι κρίσιμη για:
Την οικοδόμηση εμπιστοσύνης.
Την υποστήριξη των μελών να πειραματιστούν με νέες μορφές έκφρασης.
Τη διαχείριση συγκρούσεων και την ενσωμάτωση διαφορετικών φωνών μέσα στην ομάδα.
Συμπέρασμα
Η δύναμη της ομάδας στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, όπως περιγράφεται από τον Dr. Avi Goren-Bar, είναι μια πολύπλευρη και δυναμική ενέργεια που προάγει τη θεραπεία, την αυτογνωσία και την προσωπική ανάπτυξη. Μέσα από την εκφραστική τέχνη και τη συλλογική δημιουργία, η ομάδα γίνεται ο τόπος όπου το σώμα, η ψυχή και το πνεύμα συναντιούνται, για να φέρουν ουσιαστική αλλαγή.
Φυσικά! Παρακάτω είναι η βιβλιογραφία που στηρίζει το άρθρο για τη δύναμη της ομάδας στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, με έμφαση στις θεωρίες και πρακτικές του Dr. Avi Goren-Bar και της Expressive Art Therapy.
Βεβαίως! Παρακάτω σου παραθέτω μερικά ακόμη σημεία για το τι παίρνουν οι συμμετέχοντες από την ομαδική θεραπευτική διαδικασία, ειδικά μέσα από το πρίσμα της Expressive Art Therapy, όπως το αναπτύσσει ο Avi Goren-Bar:
Τι παίρνουν οι συμμετέχοντες από την ομαδική θεραπευτική διαδικασία
1. Αίσθηση Συμμετοχής και Ανήκειν
Σε ένα ασφαλές και μη επικριτικό περιβάλλον, τα άτομα βιώνουν την αποδοχή, κάτι που μπορεί να θεραπεύσει βαθιά τραύματα εγκατάλειψης, απόρριψης ή απομόνωσης. Η ομάδα λειτουργεί σαν «καθρέφτης», όπου κάθε μέλος αναγνωρίζει ότι δεν είναι μόνο του στον πόνο ή στην εσωτερική του πάλη.
2. Μαρτυρία της Έκφρασης
Όπως αναφέρει ο Goren-Bar, η παρουσία άλλων που «μαρτυρούν» την προσωπική δημιουργία (είτε είναι ένα σχέδιο, είτε ένας χορός, είτε μια ιστορία), προσφέρει αναγνώριση και νοηματοδότηση. Η ομάδα γίνεται μάρτυρας της εσωτερικής μεταμόρφωσης.
3. Διεύρυνση Εμπειριών και Οπτικών
Μέσα από την επαφή με τις διαφορετικές εκφράσεις των άλλων, ο καθένας αποκτά νέες προοπτικές και τρόπους σύνδεσης με τη δική του εμπειρία. Αυτό δημιουργεί συναισθηματική και αισθητική διεύρυνση.
4. Ενίσχυση Ενσυναίσθησης και Συναισθηματικής Νοημοσύνης
Η ανταλλαγή εμπειριών μέσα από καλλιτεχνικές μορφές ενισχύει την ικανότητα κατανόησης και αποδοχής του άλλου. Αναπτύσσεται μια μορφή συναισθηματικής αλφαβήτας, όπου οι συμμετέχοντες «μαθαίνουν» να διαβάζουν και να αποδέχονται συναισθήματα – δικά τους και των άλλων.
5. Κοινό Πένθος και Κοινή Χαρά
Η ομάδα επιτρέπει την έκφραση του πένθους, της απώλειας, του τραύματος — αλλά και την από κοινού δημιουργία ελπίδας, χαράς και νέας σύνδεσης. Η συλλογική τέχνη θεραπεύει επειδή μοιράζει το βάρος.
6. Ενεργοποίηση της Αυτοθεραπευτικής Δύναμης
Όταν βλέπεις την τέχνη σου να αγγίζει και να εμπνέει άλλους, αυτό επιβεβαιώνει την αξία σου και ενεργοποιεί εσωτερικές πηγές ίασης. Η δημιουργική ανταλλαγή ενισχύει την αίσθηση προσωπικής δύναμης.
Goren-Bar, A. (2010). Expressive Arts Therapy: Creative Process in Art and Life. Jessica Kingsley Publishers.
— Βασικό έργο που παρουσιάζει τη θεωρία και την πρακτική της εκφραστικής τέχνης, με αναφορές στη δυναμική της ομάδας.
Goren-Bar, A. (2014). “The Creation Axis: A Theory for Expressive Arts Therapy”. The Arts in Psychotherapy, 41(1), 1-9.
— Αναλύει τη δημιουργική διαδικασία και πώς αυτή διαμορφώνεται μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένης της ομαδικής δυναμικής.
Malchiodi, C. A. (2012). Expressive Therapies. Guilford Press.
— Παρέχει μια ευρεία εικόνα για τις εκφραστικές θεραπείες και τον ρόλο των ομάδων σε αυτές.
Moon, B. L. (2010). Art-Based Group Therapy: Theory and Practice. Charles C Thomas Publisher.
— Εστιάζει στην εφαρμογή της τέχνης σε ομαδικό θεραπευτικό πλαίσιο και αναλύει τη θεραπευτική δύναμη της ομάδας.
Schmais, C. (1985). “Expressive Group Therapy: The Creative Arts as an Avenue to Self-Awareness”. American Journal of Art Therapy, 24(3), 104-112.
— Πρωιμότερη έρευνα που καταδεικνύει πώς η ομάδα και η τέχνη συνεργάζονται για την ανάπτυξη της αυτογνωσίας.
Yalom, I. D., & Leszcz, M. (2005). The Theory and Practice of Group Psychotherapy (5th ed.). Basic Books.
— Κλασικό έργο για τη θεωρία της ομαδικής ψυχοθεραπείας, που συμπληρώνει τη θεώρηση της δυναμικής της ομάδας στην Expressive Art Therapy.
