Η περσόνα είναι ένα περίπλοκο σύστημα σχέσεων μεταξύ της ατομικής συνείδησης και της κοινωνίας, αρκούντως ένα είδος μάσκας, σχεδιασμένο αφενός να κάνει μια ορισμένη εντύπωση στους άλλους και αφετέρου να κρύψει την αληθινή φύση του ατόμου.
(“Οι σχέσεις μεταξύ του Εγώ και του ασυνείδητου” (1928). Στο CW 7: Δύο Δοκίμια για την Αναλυτική Ψυχολογία. P.305)
Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ
Ελβετός ιατρός και ψυχολόγος
Τι είναι η Περσόνα ;
Το αρχέτυπο της Περσόνας είναι η δημόσια εικόνα μας. Η αρχική λέξη περσόνα σημαίνει μάσκα. Είναι η μάσκα που φοράμε όταν επικοινωνούμε με άλλους ανθρώπους για να επιβάλλουμε μια εικόνα ή ένα ρόλο π.χ. πατέρας, μητέρα, προϊστάμενος, ιερέας, καλλιτέχνης, επίσημος, πρόεδρος κλπ. Αυτοί οι ρόλοι αποτελούν γενικά αναμενόμενους και αποδεκτούς τρόπους λειτουργίας, στη συγκεκριμένη κουλτούρα. Συχνά περιλαμβάνοντας ακόμα κι ένα ιδιαίτερο στυλ στο ντύσιμο και στη συμπεριφορά. Το αναπτυσσόμενο Εγώ επιλέγει διάφορους ρόλους, ενσωματώνοντάς τους λιγότερο ή περισσότερο στην κυρίαρχη Εγώ -ταυτότητα. Η περσόνα είναι συνεπώς το αποτέλεσμα της κοινωνικής μας προσαρμογής,. Γι’ αυτό και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αλληλεπίδραση με τους άλλους.
Η Περσόνα μπορεί να είναι υπερβολική, δηλαδή, μπορεί να προτείνει μια προσωπικότητα που δεν έχει τίποτα φυσικό, αλλά είναι με κάποιο τρόπο, τυποποιημένη. Αυτό συμβαίνει συνήθως με τους πολιτικούς, τα αστέρια των μέσων ενημέρωσης, και με όποιον ισχυρίζεται ότι έχει έναν ιδιαίτερο ρόλο στην κοινωνική ζωή.
Αν είναι υπερβολική, τότε η αυθεντική μας προσωπικότητα μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτή τη μάσκα και πρακτικά να είναι μη αναγνωρίσιμη.
Η διαδικασία εξατομίκευσης ξεκινά από την εξερεύνηση της κοινωνικής μάσκας. Προσπαθώντας να σπάσουμε την τεχνητή σύμβαση μέσω της συνειδητοποίησης και της παρουσίας και της λειτουργίας της. Στόχος είναι η εξασθένιση του συχνά καταπιεστικού – επιτακτικού της χαρακτήρα.
Η περσόνα διευκολύνει την κοινωνική ενσωμάτωση:
Όταν ταιριάζει με τους ρόλους αυτούς, δηλαδή όταν, αληθινά αντικατοπτρίζει τις ικανότητες του Εγώ. Διευκολύνει τη φυσιολογική κοινωνική ενσωμάτωση. Ο γιατρός που φορά τη άσπρη ρόμπα, και ψυχολογικά “φορά” το χαρακτήρα του καθηγητή ιατρικής. Έχει ευκολότερα τη δυνατότητα να εκτελεί αναγκαία (και ενδεχομένως αμήχανα) εξετάσεις της σωματικής λειτουργίας του ασθενή. Η αντίστροφη περσόνα είναι αυτή που έχουν οι γιατροί, όταν και αυτοί αρρωσταίνουν, με τη συνήθη, στο γιατρό, αμηχανία. Το υγιές Εγώ μπορεί λιγότερο ή περισσότερο να υιοθετήσει επιτυχώς διαφορετικούς ρόλους χαρακτήρα. Ανάλογα με τις κατάλληλες ανάγκες της κάθε περίπτωσης. Η περσόνα είναι το σύστημα προσαρμογής του ατόμου ή του τρόπου με τον οποίο αναλαμβάνει την αντιμετώπιση του κόσμου.
Οι δυσλειτουργίες της περσόνα:
Πολλές φορές υπάρχουν δυσλειτουργίες και τότε βοηθάει πολύ η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση.
Τρεις είναι οι πιο συνηθισμένες:
1) υπερβολική ανάπτυξη,
2) ανεπαρκής ανάπτυξη
3) ταύτιση με την περσόνα, σε τέτοια έκταση ώστε το Εγώ λανθασμένα να αισθάνεται ότι είναι ολόιδιο με τον βασικό κοινωνικό του ρόλο.
Πως μας επηρεάζει η υπερβολική ανάπτυξη της περσόνα;
Κέντρο Έντεχνης Δράσης και Θεραπείας
Η υπερβολική ανάπτυξη της μπορεί να παράγει μια προσωπικότητα η οποία αισθάνεται σφικτά στους κοινωνικούς ρόλους. Όμως αφήνει τον άλλο με την αίσθηση ότι δεν υπάρχει πραγματικό άτομο “μέσα” της.
Η ανεπαρκής ανάπτυξη της, παράγει μια προσωπικότητα που είναι άκρως ευάλωτη. Μπροστά στην πιθανότητα της απόρριψης και του πληγώματος, υπάρχει μια αισθηση ότι το άτομο είναι απροστάτευτο. Οι συνήθεις μορφές της ατομικής ή ομαδικής ψυχοθεραπείας προσφέρουν μεγάλη βοήθεια σε αυτές τις συνθήκες.
Η ταύτιση με το ρόλο είναι ένα σοβαρό πρόβλημα στο οποίο το άτομο υφίσταται μια αισθηση ανεπάρκειας χωρίς αυτόν. Όταν το Εγώ έχει αποχωριστεί τον κοινωνικό ρόλο της περσόνα, το βιώνει ως απειλή, στην ακεραιότητα του ίδιου του Εγώ.
Ένα παράδειγμα γι’ αυτό είναι το σύνδρομο της “άδειας φωλιάς” που προκαλεί, ανία και κατάθλιψη. Όταν υπάρχει υπερ-ταύτιση με το χαρακτήρα του ρόλου, το άτομο αισθάνεται άδειο και χωρίς σκοπό. Όπως επίσης νιώθουν και τα άτομα εκτός του εργασιακού του χώρου. Αν, η περσόνα έχει χρησιμοποιηθεί λανθασμένα και το άτομο έχει αποτύχει να καλλιεργήσει, μια πιο διευρυμένη αίσθηση της ταυτότητας και επάρκειας.
Η περσόνα σαν ρόλος Εγώ:
Οι ρόλοι της Περσόνα που λαμβάνονται υπόψη ως «μάσκες» παίρνουν μια αρνητική σημασία σε αντίθεση με την «αληθινή» προσωπικότητα που βιώνεται από το εγώ. («θέλω απλά να είμαι ο εαυτός μου»); Αυτή είναι μια παρανόηση της λειτουργίας της. Είναι απλά μια δομή για να συσχετιστούμε με την κατάσταση της συλλογικής συνείδησης, ανάλογη με την έννοια του ρόλου στην κοινωνική θεωρία. Το εγώ συνήθως γνωρίζει ότι μπορεί να ταυτιστεί ή να αποσυνδεθεί από ρόλους. Ενώ δεν είναι γενικά πληροφορημένο, ότι μπορεί επίσης να ταυτιστεί ή όχι με χαρακτήρες της σκιάς. Οι χαρακτήρες της σκιάς, φαίνονται να αποτελούν μέρος του μη αποδεκτού εγώ. Η περσόνα δείχνει προαιρετική, η σκιά δείχνει ψυχαναγκαστική. Παρόλο που και οι δύο είναι απλά ρόλοι εγώ-ταυτότητας που συγκροτούνται με διαφορετικές εντάσεις, σε σχέση με άλλα δομικά στοιχεία της ψυχής.
Πως εμφανίζεται η περσόνα στα όνειρα
Στα όνειρα, οι όψεις της αναγνωρίζονται συχνά από το ντύσιμο (που μπορεί να φορεθεί ή να βγει). Από ρόλους, όπως παίζοντας ένα μέρος σε ένα δράμα. Η ταύτιση μαζί της, μπορεί να οδηγήσει το εγώ να αισθανθεί ότι είναι άδειο ή «νεκρό» χωρίς να έχει ένα ρόλο να παίξει. Αυτό ήταν εντυπωσιακά εμφανές στο όνειρο ενός στρατιωτικού που βρήκε τον εαυτό του εκτός σκηνής. Ήταν , νεκρός με τη στολή του, ενώ όλοι οι άλλοι, είχαν μείνει στη σκηνή και προχωρούσαν σε άλλες πλευρές της ζωής τους.
Αντίστροφα, η απουσία της κατάλληλης ενδυμασίας ή η γύμνια σε ένα κοινωνικό περιβάλλον. Είναι ένα ονειρικό μοτίβο που φαίνεται να υποδεικνύει μια ανεπαρκή περσόνα. Επομένως, όταν αναγνωρίζεται σε ένα όνειρο, πρέπει να ιδωθεί σε σχέση με τις άλλες δομές που αναπαρίστανται στο όνειρο και να φανεί στην προοπτική ολόκληρης της μετακίνησης του ονείρου.
Το αρχέτυπο της περσόνας σε ορθή λειτουργία
Όταν λειτουργεί καλά, απλά διευκολύνει τη δραστηριότητα του εγώ στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Η περσόνα είναι επίσης το όχημα για τη μεταμόρφωση του εγώ. Όταν ασυνείδητα περιεχόμενα, πρώτα βιώνονται μέσω ενός ρόλου και μετά ενσωματώνονται στο εγώ ως μέρος της σιωπηλής λειτουργικής τους ταυτότητας. Ας πάρουμε ένα απλό παράδειγμα, όπως το να μάθει κανείς να παίζει πιάνο. Αυτή η μετακίνηση από την περσόνα στη σιωπηλή δομή του εγώ είναι αρκετά ξεκάθαρη. Έτσι, πρώτα εξασκείται να παίζει πιάνο καταβάλλοντας τεράστια προσπάθεια, και μετά από κάποιο σημείο η δεξιότητα γίνεται αυτόματη και ασυνείδητη, παρόλο που μπορεί να ανακληθεί με συνειδητή επανάληψη.
Η περσόνα δεν είναι από μόνη της θετική ή αρνητική, είναι ένα αρχέτυπο που μπορεί να μας βοηθήσει, στη διαδικασία εξατομίκευσης. Η διαδικασία εξατομίκευσης ξεκινά από αυτό το επίπεδο, από την κοινωνική μάσκα. Προσπαθώντας να σπάσει την τεχνητή σύμβαση, μέσω της συνειδητοποίησης της παρουσίας και της λειτουργίας της. Μέσα από τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας προσπαθούμε να εξασθενήσει ο συχνά καταπιεστικός-επιτακτικός χαρακτήρα της.
Επιμέλεια : Έντεχνη Δράση
- Τζέσικα Μαργαρίτη (Ψυχοθεραπεύτρια, Expressive arts Therapist, shamanic practitioner)
- Ιωάννης Μαρδάς (Ολιστικός σύμβουλος Διατροφής, Chef, )
