Η ενεργητική φαντασία είναι μια ψυχική πρακτική που αναπτύχθηκε από τον Ελβετό ψυχολόγο Carl Jung μεταξύ 1913 και 1916. Ωστόσο, ακόμη και πριν από την Γιουγκιανή ψυχολογία, αυτή η τεχνική ήταν παρούσα σε πολλές φυλές και λαούς για εκατοντάδες χρόνια.
Τι είναι η ενεργητική φαντασία;
Η ενεργητική φαντασία είναι μια τεχνική στην αναλυτική ψυχοθεραπεία, του βάθους. Περιλαμβάνει το άνοιγμα στο ασυνείδητο και την απελευθέρωση της φαντασίας, διατηρώντας ταυτόχρονα μια ενεργή, προσεκτική και συνειδητή οπτική γωνία. Η διαδικασία οδηγεί σε μια σύνθεση που περιέχει και τις δύο προοπτικές, αλλά με έναν νέο και εκπληκτικό τρόπο. Η ενεργητική φαντασία είναι μια μέθοδος αφομοίωσης των περιεχομένων του ασυνείδητου που παίρνουμε μέσα από τα όνειρα, τις φαντασιώσεις, τα έργα τέχνης. Μέσω κάποιας μορφής αυτο-έκφρασης, επιδιώκουμε επαφή με τον εσωτερικό μας κόσμο. Μέσα από την τέχνη, τον οραματισμό ή το sandplay..
Τι είναι η ενεργητική φαντασία;
Όταν ο C. G. Jung ξεκίνησε για να ανακαλύψει τον δικό του μύθο έπειτα από το διάλειμμα που είχε με τον Freud, άρχισε την εξερεύνηση στο βασίλειο του συλλογικού ασυνειδήτου, αβοήθητος και μόνος. Σε αυτήν τη μοναχική αντιμετώπιση ανακάλυψε, με τη μέθοδο της δοκιμής και του λάθους, έναν καινούργιο τρόπο συνδιαλλαγής με τα περιεχόμενα του συνειδητού, μέσα στη μοναδικού χαρακτήρα πραγματικότητα της δημιουργικής φαντασίας. Ο Jung ονόμασε αργότερα αυτήν τη μέθοδο «ενεργητική φαντασία» και τη σύστησε θερμά σε πολλούς ασθενείς του. Περιέγραψε την ενεργητική φαντασία σαν τον μόνον τρόπο να επιτύχει κανείς μιαν άμεση επαφή με την πραγματικότητα του ασυνειδήτου, χωρίς τη μεσολάβηση της χρήσης τεστ ή της ερμηνείας ονείρων.
“Η ψυχή αποτελείται ουσιαστικά από εικόνες. Πρόκειται για μια σειρά εικόνων με την αληθινή έννοια, όχι για τυχαία αντιπαράθεση ή αλληλουχία. Αλλά για μια δομή που είναι πλήρως γεμάτη νόημα και σκοπό. Είναι μια «απεικόνιση» ζωτικών δραστηριοτήτων ».
CG Jung
Ψυχίατρος και ψυχαναλυτής
Ο σκοπός της ενεργητικής φαντασίας είναι να δώσει φωνή στις πλευρές της προσωπικότητας
Ο Jung, έχοντας παρατηρήσει τις οργανικές λειτουργίες της ψυχής και πώς αυτές ασχολούνται με την ένταση των αντίθετων. Έτσι, ανέπτυξε τη μέθοδο που έγινε πρακτικά γνωστή ως ενεργητική φαντασία. Ο σκοπός της ενεργητικής φαντασίας είναι να δώσει φωνή στις πλευρές της προσωπικότητας (ιδιαίτερα του anima , animus και της σκιάς ) που κανονικά δεν εκφράζονται με άλλο τρόπο. Έτσι δημιουργείτε μια γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ της συνείδησης και του ασυνείδητου. Ακόμη και όταν τα τελικά προϊόντα της φαντασίας, όπως η ζωγραφική, η ελεύθερη γραφή, η γλυπτική, ο χορός, η μουσική, δεν ερμηνεύονται. Συμβαίνει κάτι ανάμεσα στον δημιουργό και τη δημιουργία που συμβάλλει στη μετατροπή της συνείδησης.
Η σύνδεση, του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου
Η Ενεργητική φαντασία μας τοποθετεί, στο κατώφλι μεταξύ της καθημερινής μας συνείδησης και του κόσμου των ονείρων. Αν μπορούμε να φέρουμε ένα βαθμό εγρήγορσης και ανοίγματος στο κατώφλι της συνειδητότητας μας, ο κόσμος των ονείρων θα φτάσει να μας συναντήσει. Ο κόσμος των ονείρων μας παρέχει τη μοναδική του άποψη για τον κόσμο. Έτσι φέρνουμε στο φως τα ερωτήματά μας, την ικανότητά μας για μάθηση και την ικανότητά μας για αλλαγή. Αυτή η σύνδεση, του εσωτερικού κόσμου και του εξωτερικού κόσμου, μπορεί να προσφέρει στη ζωή μας την απαιτούμενη διορατικότητα, ενέργεια, πάθος και νόημα.
Η ενεργητική φαντασία δεν είναι ύπνωση, σκέψη ή διαλογισμός.
Όταν απενεργοποιήσουμε το μυαλό μας, για να εισέλθουμε στον κόσμο της απώλειας των αισθήσεων. Ο προβληματισμός επιδιώκει να οξύνει την ικανότητα συλλογισμού του νου. Ο διαλογισμός μας ζητά να απομακρυνθούμε από τον κόσμο των ονείρων και το καθημερινό μυαλό μας εστιάζοντας σε μια λέξη, ή στην αναπνοή μας.
Στοιχεία όλων αυτών των πρακτικών αγγίζονται κατά την άσκηση ενεργητικής φαντασίας. Αλλά, η ενεργητική φαντασία βασίζεται στο μη ορθολογικό, και σε ένα υψηλό επίπεδο εσωτερικής δημιουργικότητας. Αυτό είναι το μόνο είδος περιβάλλοντος που μπορεί να υπάρχει ο εσωτερικός γάμος της καθημερινής συνείδησης και του ονειρικού κόσμου.
Ενεργητική φαντασία εναντίον παθητικής φαντασίας
Η παθητική φαντασία παρουσιάζει επίσης εικόνες από το ασυνείδητο. Αλλά επειδή δεν μπορούμε να το εισάγουμε συνειδητά, είναι κυρίως χάσιμο χρόνου και ενέργειας. Τα προβλήματα που προκύπτουν στη φαντασίωση δεν επιλύονται.
Μερικές φορές, η ενεργητική φαντασία εμφανίζεται φυσικά, χωρίς να χρησιμοποιηθεί καμία τεχνική. Εκδηλώσεις που φέρνουν ένα άτομο να χαλαρώσει την καθημερινή του συνείδηση (π.χ. ακρόαση ιστοριών, βλέποντας τις φλόγες σε ένα τζάκι, ακούγοντας τη θάλασσα) μπορούν να μας μεταφέρουν στην ενεργητική φαντασία. Οι περισσότερες τέτοιες φαντασιώσεις απλώς επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά στις άκρες των μυαλών μας μέχρι να εξαντληθούν ή να μας εξαντλήσουν. Δεν υπάρχει εξέλιξη, γιατί το εγώ ποτέ δεν αντιμετωπίζει την κατάσταση της φαντασίας ή εισέρχεται σε αυτήν ως μια συνειδητή, ανεξάρτητη δύναμη.
Σύμφωνα με τον Jung:
Η ενεργητική φαντασία ξεχωρίζει από τη φαντασία, που σημαίνει ότι οι εικόνες που συναντώνται στην ενεργητική φαντασία έχουν μια δική τους ζωή. Τα συμβολικά γεγονότα αναπτύσσονται σύμφωνα με τη δική τους λογική. Η τεχνική της ενεργητικής φαντασίας σχετίζεται με τα όνειρα. Τα όνειρα μας πληροφορούν και είναι περίεργο το γεγονός, ότι μειώνεται η επίδραση τους όταν κάποιος ασχολείται με αυτά. Είναι σαν η τεχνική να παρέχει επικοινωνία με το ασυνείδητο κατά τη διάρκεια του ύπνου, για να ξεκουραστούμε περισσότερο.
Ποια είναι τα στάδια της ενεργητικής φαντασίας
Το πρώτο στάδιο της ενεργητικής φαντασίας είναι σαν να ονειρευόμαστε με ανοιχτά μάτια. Μπορεί να γίνει εντελώς αυθόρμητα ή να το προκαλέσουμε.
Το δεύτερο στάδιο, πέρα από την απλή παρατήρηση των εικόνων, συνεπάγεται μια συνειδητή συμμετοχή. Μια ειλικρινή εκτίμηση του τι σημαίνουν για τον εαυτό μας. Μια ηθική και πνευματική δέσμευση να ενεργήσουμε με βάση τη γνώση αυτή.
Κέντρο έντεχνης δράσης και θεραπείας
Ο σκοπός αυτής της συμμετοχής είναι να ενσωματώσει τις δηλώσεις του ασυνείδητου και η αφομοίωση του αντισταθμιστικού της περιεχόμενου. Ώστε να παράγει ένα ολόκληρο νόημα το οποίο από μόνο του καθιστά τη ζωή δυνατή. ( The Conjunction , παρ. 756.)
Η τεχνική της ενεργητικής φαντασίας
Η ενεργητική φαντασία, όπως υποδηλώνει το όνομα, είναι μια ενεργή δέσμευση με τη φυσική λειτουργία δημιουργίας συμβόλων της ψυχής. Στα πιο βασικά της, είναι μια διαδικασία που παρατηρεί τις εικόνες που παράγονται από το μυαλό και που έχουν ισχυρό, αν και ασυνείδητο, αντίκτυπο στην καθημερινότητά μας. Ο καθένας είναι εξοικειωμένος με τη δημοφιλή εικόνα κινούμενων σχεδίων του ανθρώπου με έναν άγγελο στον ένα ώμο και έναν διάβολο στον άλλο. Αυτές οι δύο δυνάμεις προσπαθούν να τον πείσουν να κάνει το σωστό ή το λάθος. Αν και αυτό το πορτρέτο είναι ένα κλισέ, παρουσιάζει τα γενικά περιγράμματα αυτής της τεχνικής. Υπάρχουν «φωνές» μέσα μας και πρέπει να μιλήσουμε μαζί τους αν δεν θέλουμε να πνίξουν τη δική μας φωνή και να κινήσουν ασυνείδητα τη ζωή μας. Η ίδια η διαδικασία είναι σχετικά απλή, αν και όχι ιδιαίτερα εύκολη.
Μπορούμε να την περιγράψουμε ως εξής:
Η ενεργητική φαντασία μπορεί να παρομοιαστεί με τη συνέχιση του ονείρου ενώ είμαστε ξύπνιοι.Προϋποθέτει ένα εύπλαστο, δυνατό και ευέλικτο εγώ για να αντέξει τον διάλογο με το ασυνείδητο.
Εστιάζουμε στην εικόνα ή το σύμβολο
«Ο αναλυόμενος πρέπει να κάνει τον εαυτό του όσο το δυνατόν πιο συνειδητό. Μπορούμε να ξεκινήσουμε χρησιμοποιώντας μια κακή διάθεση και στη συνέχεια να προσπαθήσουμε να μάθουμε τι είδους εικόνα φαντασίας θα παράγει. Ποια εικόνα εκφράζει αυτή τη διάθεση; Στη συνέχεια, εστιάζουμε στην εικόνα συγκεντρώνοντας την προσοχή μας. Η φαντασία πρέπει να επιτρέπεται στο πιο ελεύθερο παιχνίδι. Όμως με τέτοιο τρόπο ώστε να αφήνει την τροχιά του αντικειμένου της, δηλαδή την επιρροή, ξεκινώντας ένα είδος διαδικασίας σύνδεσης “αλυσιδωτής αντίδρασης”. Συνήθως το σύμβολο θα αλλάξει. Οι αλλαγές πρέπει να σημειώνονται συνεχώς, γιατί αντικατοπτρίζουν τις ψυχικές διαδικασίες στο ασυνείδητο υπόβαθρο, οι οποίες εμφανίζονται με τη μορφή εικόνων που αποτελούνται από συνειδητό υλικό μνήμης. Με αυτόν τον τρόπο το συνειδητό και το ασυνείδητο ενώνονται, ακριβώς όπως ένας καταρράκτης συνδέει πάνω και κάτω. [Carl Jung:Η συνένωση , CW 14, παρ. 706.]
Η νευροβιολογία της ενεργητικής φαντασίας
Στο βιβλίο The Neurobiology of the Gods , ο Erik Goodwyn μελετά τα σημερινά ευρήματα των νευροεπιστημών σε σχέση με την επανάληψη ορισμένων εικόνων. Όπως εμφανίζονται στα όνειρα και τη φαντασία. Διαπιστώνει ότι η σύγχρονη έρευνα επικυρώνει πολλές από τις βασικές ιδέες του Jung για τον ρόλο των ψυχικών εικόνων.
Ένα από τα κύρια ευρήματα που αναφέρει ο Goodwyn είναι τα αποδεικτικά στοιχεία που δείχνουν την αυτονομία των ασυνείδητων συστημάτων της ψυχικής λειτουργίας. Τελικά, αυτό που δείχνει η έρευνα είναι ότι υπάρχουν πολλά ασυνείδητα συστήματα συναισθημάτων που συχνά έρχονται σε αντίθεση με τις συνειδητές προθέσεις που έχουμε για τη ζωή μας. Αυτά τα ασυνείδητα συστήματα αποκαλύπτονται στο συνειδητό μυαλό μας μέσα από τις συμβολικές εικόνες των ονείρων και των φαντασιών μας.
“Ένα τέτοιο σύμβολο είναι μια προσωπικότητα, πλήρης με κίνητρα, πρόθεση, σκοπό και ούτω καθεξής, και γι ‘αυτό μπορεί να είναι ένας σημαντικός« παράγοντας για τη ζωή μας».
Eric Goodwyn
Assistant Professor Director of Psychotherapy Training
Η συνειδητή πρόσβαση μας σε αυτά τα ασυνείδητα συναισθηματικά συστήματα είναι περιορισμένη και έτσι δεν μπορούμε απλά να τα παρακάμψουμε με τη θέλησή μας. Είμαστε υποχρεωμένοι να συνάψουμε μια σχέση με αυτά τα συστήματα και να αναζητήσουμε κάποιο τρόπο για να τα εντάξουμε στη ζωή μας.
Η επεξεργασία του συμβόλου γίνεται χωρίς ερμηνεία
Όταν επιτρέψουμε τη διάθεσή μας να γίνει μια φαντασία, αλλά μια φαντασίωση που παραμένει συνδεδεμένη με τη συναισθηματική μας κατάσταση. Δεν είναι μια τυχαία ελεύθερη διαδικασία σύνδεσης. Πώς ένα άτομο αναπτύσσει τη φαντασίωση εξαρτάται από την προσωπική προτίμηση και την ικανότητα του. Μπορεί να γίνει με το γράψιμο, το σχέδιο, τη ζωγραφική, την κίνηση, ή το χορό. Μόλις διαμορφώσουμε μια εικόνα(σύμβολο), ας προσπαθήσουμε να την επεξεργαστούμε να την καταλάβουμε. Χωρίς κριτική και όχι απαραίτητα με την έννοια της ερμηνείας της. Η διαδικασία αυτή είναι κάτι περισσότερο από το να εξοικειωθούμε με την εικόνα. Χρειάζεται να ανταποκριθούμε σ’ αυτήν και να αναπτύξουμε μια καλύτερη σχέση μαζί της. Ακριβώς όπως μια υγιής σχέση με ένα ανθρώπινο ον είναι μια σχέση αμοιβαίου σεβασμού και συμβιβασμού, το ίδιο ισχύει και για τη σχέση του ατόμου με τις προσωπικότητες του ίδιου του ψυχισμού.
Λίγα λόγια για μένα :
Γεια σας είμαι η Τζέσικα Μαργαρίτη ψυχοθεραπεύτρια με Jugian προσανατολισμό. Εξειδικεύομαι στην Κλινική Εκφραστική Θεραπεία μεσώ Τεχνών (Expressive Art Therapy) που συνδυάζει την αναλυτική ψυχολογία του βάθους του Carl Jung με την Gestalt. Μου αρέσει πολύ να δουλεύω με τους ανθρώπους μέσα από το δημιουργικό παιχνίδι , τις μινιατούρες και τη μέθοδο Jugian Sandplay. Έχω εκπαιδευτεί στην προσωποκεντρική και τη βιωματική μέθοδος Focusing. Οπως και στην Συστημική Αναπαράσταση του Bert Hellinger.
Το 2008 ίδρυσα το Κέντρο Έντεχνης Δράσης που μέχρι και σήμερα είναι ένας χώρος, πνευματικότητας, τέχνης και ψυχοθεραπείας. Στις υπηρεσίες που προσφέρουμε είναι η Συμβουλευτική και η Ψυχοθεραπεία ατομικά δια ζώσεις άλλα και εξ αποστάσεως (online). Διοργανώνουμε πρωτοποριακά ομαδικά σεμινάρια και κλειστές ομάδες ψυχοθεραπείας.
Στις αγαπημένες μου διοργανώσεις είναι οι Εναλλακτικές διακοπές μέσω τεχνών.
Από την πολυετή εξερεύνηση μου στο χώρο τον Εναλλακτικών Θεραπειών ξεχώρισα τη Σαμάνικη Διδασκαλία και συνέθεσα το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Shamanic Practitioner Training με πιστοποίηση από τον διεθνή οργανισμό, International Practitiners of Holistic Mendicine IPHM.
