«Το άτομο μπορεί να αγωνίζεται για την τελειότητα . . . αλλά πρέπει να υποφέρει από το αντίθετο των προθέσεών του για να αποκτήσει την πληρότητά του». Jung (1951)
Αυτό το άρθρο βασίζεται στο “Addiction to Perfection” της Marion Woodman. H Woodman, που επικεντρώνεται στις γυναίκες των οποίων το σύμπλεγμα για το φαγητό είναι συνδεδεμένο με τη μητέρα, περιγράφει μια διαταραχή που πηγάζει από μια θεμελιώδη άρνηση του εαυτού στην αναζήτηση της τελειότητας. Αυτή η αυταπάρνηση προκαλεί μια ακόρεστη πνευματική πείνα που η ψυχαναγκαστική γυναίκα προσπαθεί να θρέψει μέσω κατασκευασμένων από την ίδια τελετουργικών. Επειδή αυτά τα τελετουργικά έχουν τις ρίζες τους στην αρνητική μητέρα, ωστόσο, λειτουργούν μόνο για να βαθύνουν την πείνα και την απάρνηση από τη ζωή. Για να ελευθερωθούν από την διαταραχή, πρέπει να συμβιβαστούν με την ανθρώπινη υπόστασή τους και να δημιουργήσουν τη δική τους γυναικεία ταυτότητα.
Η Αρχική Μήτρα
Είναι η αρχική μήτρα, η μητέρα μας, που βάζει τους σπόρους του εθισμού μας στην τελειότητα. Η Woodman περιγράφει μια κοινωνία στην οποία οι γυναίκες υιοθετούν αντρικές αξίες που τις αποξενώνουν από τη γυναικεία τους ταυτότητα και από το σώμα τους. Αυτές οι γυναίκες δεν είναι σε θέση να γαλουχήσουν επαρκώς τον εαυτό τους και κατ’ επέκταση τα παιδιά τους. Αντίθετα, θέτουν προσδοκίες τελειότητας στο παιδί, το οποίο βιώνει αυτά τα πρότυπα σαν θεμελιώδη απόρριψη του εαυτού του.
Τέτοιες πρώιμες παιδικές εμπειρίες με τη μητέρα σχηματίζουν την αρνητική όψη της μητέρας (το αρχέτυπο της κακιάς μάγισσας) . Μια φιγούρα όπως της Λαίδης Μάκβεθ που σκοτώνει την ικανότητα της να σχετιστεί, μπλέκοντας σε ένα παιχνίδι εξουσίας ξένο προς τη γυναικεία φύση της. Αυτή η δέσμευση με την αρχή της εξουσίας σκοτώνει τη Μεγάλη Μητέρα, η οποία διευκολύνει τη σύνδεση μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου. Δηλαδή ,μεταξύ της συνείδησης και του ασυνείδητου, του σώματος και του πνεύματος. Είναι εκείνο το αρχέτυπο της μητέρας στο οποίο η κόρη παραμένει προσηλωμένη και που πλαισιώνει τη σχέση της με το φαγητό.
Επιδιώκοντας μια εξιδανικευμένη εκδοχή του εαυτού της αντί να αποδεχτεί τον πραγματικό της εαυτό, ζει σε μια συνεχή κατάσταση αυταπάρνησης. Τέτοιες γυναίκες μπορεί να μεγαλώσουν και να είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές και επιτυχημένες στην επαγγελματική τους ζωή, αλλά γυρνούν στο σπίτι άδειες και δεν μπορούν να καλύψουν το κενό επειδή εξακολουθούν να είναι ευάλωτες στην έγκριση ή την απόρριψη του εσωτερικού αρχετύπου της μητέρας ή του εκπροσώπου της μητέρας (π.χ. ο σύζυγος, ο εκκλησία ή η κουλτούρα), στους οποίους επιτρέπουν να υπαγορεύουν τη συμπεριφορά τους. Μαστιζόμενοι από την αίσθηση της μη αυθεντικότητας, πεινούν για μια σχέση με τον εαυτό τους, γιατί τα δικά τους συναισθήματα και επιθυμίες παραμένουν πάντα απαρατήρητα.
Το αποξενωμένο σώμα
Όπως επισημαίνει ο Fuchs, στην εργασία του The Disappearing Body: Anorexia as a Conflict of Embodiment, ενώ η επιδίωξη της λεπτότητας μπορεί να λειτουργήσει ως πύλη στη νευρική ανορεξία, ο χαρακτηρισμός της διαταραχής από το DSM-5 ως «φόβος να γίνεις παχύς ή να πάρεις βάρος» παραβλέπει τη θεμελιώδη διαταραχή της ενσωματωμένης αυτο-εμπειρίας στην ανορεξική γυναίκα:
«Η πραγματική σύγκρουση στην ανορεξία συνίσταται σε μια σοβαρή αποξένωση του εαυτού από το σώμα, το οποίο βιώνεται όλο και περισσότερο ως εξωτερικό, εξωγήινο αντικείμενο και υπόκειται σε ένα αυταρχικό καθεστώς. . . ένα καθεστώς αυτοπαρατήρησης και αυτοαξιολόγησης που αποσπάται όλο και περισσότερο από τις συνήθεις νόρμες της εικόνας του σώματος. Η ριζοσπαστικοποίηση της πείνας—ακόμα και στο σημείο του θανάτου. . . δεν μπορεί πλέον να εξηγηθεί με την απλή αναζήτηση ενός ιδεώδους λεπτότητας και ομορφιάς» (σ.110-111).
Η αναζήτηση της τελειότητας είναι μια κίνηση έξω από τη ζωή και έξω από το σώμα, την οποία ο ψυχαναγκαστικός αντικειμενοποιεί – ως ένα πράγμα που πρέπει να διαμορφωθεί σε έργο τέχνης. Επειδή δεν είναι σε επαφή με τη σοφία του ενστικτώδους σώματός της, δεν αναλογίζεται τι προσπαθεί να πει το σώμα, το συμβολικό νόημα πίσω από το τελετουργικό της διαταραχής. Για παράδειγμα, μπορεί η υπερφαγία να έχει να κάνει με την κατάποση της μητέρας και ο τελετουργικός έμετος με την άρνηση να κρατήσει τη μητέρα στο στομάχι. Ενώ η ανορεξική, που κόβει το κρέας της σε χίλια μικρά κομμάτια, επιχειρεί να διαμελίσει τη μητέρα και να τη μεταμορφώσει από την αρνητική στη θετική μητέρα.
Σύμφωνα με την Woodman, το φαγητό παίρνει τις συμβολικές ποιότητες της κακιάς μάγισσας (αυτά τα αντρικά ιδανικά της τελειότητας) που δεν μπορεί να αφομοιώσει ή που το σώμα της απορρίπτει εντελώς. «Η διατροφή σημαίνει λοιπόν κάθε είδους ξενική εισβολή που θα μπορούσε να παραβιάσει τα φυσικά όρια του σώματος και να καταστρέψει την αυτονομία του. Μεταβολισμός σημαίνει ανταλλαγή με το περιβάλλον, αλλά και εξάρτηση από αυτό. Η πείνα και ο έμετος, από την άλλη, ισοδυναμούν με αποχωρισμό, κάθαρση και εκδίωξη» (Fuchs, The Disappearing Body, σελ.113). Για την ψυχαναγκαστική, η τροφή απειλεί να μολύνει το σώμα της, μπορεί να θεωρηθεί δύσπεπτη και να την κάνει να γίνει αλλεργική ή φουσκωμένη. Το πόσο συχνά τρώει δεν έχει σημασία, γιατί ο όγκος του σώματος μπορεί να ποικίλλει σε ευθεία αναλογία με την αποδοχή ή την απόρριψη του εγώ και της δικής της ανθρώπινης υπόστασης. Επειδή διακατέχεται από την αρνητική μητέρα, η οποία καταδικάζει τα θέλω του «εγώ», η σχέση της με το φαγητό αποκτά μια απαγορευμένη ιδιότητα. Κλέβοντας ακόμα και από το ίδιο της το ψυγείο, εκτελεί το τελετουργικό της φαγοπότι κρυφά. Χωρίς μια μητέρα που ήταν σε θέση να τη γαλουχήσει, δεν είναι σε θέση να γαλουχήσει τον εαυτό της.
«Το σώμα είναι σαν μια περίτεχνη μεταφορά. Κάποιος μπορεί να γεύεται και να μην καταπιεί, όπως ο ανορεξικός, ή να καταπιεί και να μην ενσωματώνει, όπως ο βουλιμικός ή ο παχύσαρκος».
Marion Woodman
To Δαιμονικό Τελετουργικό – H Απόρριψη της Ζωής
Η αποσταθεροποίηση των παραδοσιακών, θρησκευτικών μας δομών μας άφησε χωρίς ένα πλαίσιο για να εκπληρώσουμε με ασφάλεια τις φυσικές πνευματικές και τελετουργικές μας ανάγκες. Οι τελετουργίες είναι ουσιαστικό μέρος της ζωής μας, είναι η μεταμορφωτική φωτιά που μας επιτρέπει να μεταβούμε από ένα επίπεδο συνειδητής επίγνωσης (ή κατάσταση ύπαρξης) σε ένα άλλο. Το τελετουργικό του θανάτου και της αναγέννησης, όπως φαίνεται με τον Χριστό, για παράδειγμα, όταν εκτελείται μέσα στους κόλπους της εκκλησίας επιτρέπει ένα υγιές επίπεδο ψυχικής απόστασης μεταξύ μας και του Θεού που μιμούμαστε. Με το να παραδοθούμε σε μια Ανώτερη Δύναμη που εμποτίζει τη νέα μας ζωή με νόημα, βιώνουμε εμμέσως τη ζωή του Θεού, που πίνει από το ποτήρι, πεθαίνει και ανασταίνεται ξανά.
Μετά τον περιβόητο θάνατο του Θεού και την ανατροπή αυτών των παραδοσιακών και θρησκευτικών δομών για να βοηθήσουμε τη διαφοροποίησή μας μεταξύ του ιερού και του βέβηλου, του προσωπικού και του απρόσωπου, ο άνθρωπος αφήνεται στην τύχη του. Δημιουργεί τις δικές του τελετουργίες και τις πραγματοποιεί μέσα του, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι μπορεί να επικαλεστεί τον λάθος θεό.
Ο Γιούνγκ πρότεινε ότι η μεθυστική ποιότητα των ουσιών (εννοούμε τις ναρκωτικές ουσίες) είναι η ικανότητά τους να συγχωνεύουν ό,τι κατά τα άλλα κατακερματίζεται μέσα στην ψυχή, παρέχοντας στιγμιαία ανακούφιση από μια πολύ βαθύτερη δίψα για πνευματική ολότητα. Ομοίως, η Woodman βλέπει τις διατροφικές διαταραχές ως μια μορφή εθισμού που λειτουργεί μέσα στο ίδιο εννοιολογικό πλαίσιο. Η παχυσαρκία είναι η ίδια με την ανορεξική νηστεία στο ότι και οι δύο γυναίκες κυνηγούν μια αίσθηση ευφορίας, προσπαθώντας να χορτάσουν το πεινασμένο πνεύμα τους. Αλλά η πνευματική πείνα που δεν τρέφεται από το ιερό παγιδεύεται στο δαιμονικό, και έτσι και οι δύο γυναίκες παγιδεύονται σε ένα δαιμονικό τελετουργικό με την αρνητική μητέρα που επιθυμεί να τις εκμηδενίσει. Το τελετουργικό του εθισμού τους είναι μια άρνηση να μπουν στη ζωή και να αποδεχτούν τη δική τους ανθρώπινη υπόσταση.
Όπως επισημαίνει ο Fuchs, το παράδοξο που ενυπάρχει στην ανορεξική κατάσταση είναι ότι, επιδιώκοντας το ιδανικό σώμα, ο ανορεξικός απαγορεύει ενεργά τη θηλυκοποίησή του. «[Αυξάνοντας] την απαίτησή της για γυναικεία λεπτότητα στο σημείο όπου το σώμα της, κατά μία έννοια, παύει να είναι γυναικείο . . . Η γυναικεία της μορφή εξαφανίζεται, η έμμηνος ρύση σταματά, η λίμπιντο και η επιθυμία χάνονται, καθώς και κάθε ενδιαφέρον για το άλλο φύλο» (σελ.111). Χωρίς ένα κατάλληλο γυναικείο πρότυπο για να καταδείξει την ελκυστικότητα της γυναικείας ζωής, φοβάται «το ενστικτώδες, σαρκικό σώμα με την ανεξέλεγκτη επιθυμία του, που εκδηλώνεται τόσο στην πείνα όσο και στη σεξουαλικότητα» και έτσι το υποτάσσει και το αναισθητοποιεί για να μπορέσει να ασκεί τον έλεγχο για την είσοδό της στο σώμα της και στη ζωή. Μέσω της συνεχούς άρνησής της στη διατροφή, αρνείται την εξάρτησή της από το περιβάλλον, και συνεπώς την ίδια της την ανθρώπινη υπόσταση.
Η επιθυμία της ανορεξικής είναι να υπερβεί τη σωματικότητα του σώματός της, να εγκαταλείψει τη βαριά ζωότητά του που απεχθάνεται, προς όφελος της αβαρούς αποσάρκωσης και της καθαρότητας του πνεύματος. Η εμμονή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της επιδίωξής της για τελειότητα, ένας καταναγκασμός που σφετερίζεται όλα τα άλλα στη ζωή της και τοποθετεί το σώμα, από το οποίο αποξενώνεται όλο και περισσότερο, στο επίκεντρο.
“Σκέφτεσαι τον εαυτό σου – ελαφρύ, γρήγορο, ελεύθερο – χωρίς γη, χωρίς δεσμά στο σώμα σου. Στο «τέλειο» σώμα σου, έχεις τον έλεγχο, εθισμένη στο φως που σε κρατά εκτός σώματος. Είσαι μια παρθενική κύκνος, εθισμένη στα φτερά, εθισμένη στο πνεύμα. Αρνήθηκες να φας για να πετάξεις».
— Marion Woodman
«Τι παράδοξο: να πετάω ψηλότερα στον παράδεισο, την ίδια στιγμή που αναγκάζομαι να βυθιστώ περισσότερο στην κόλαση του εθισμού μου, στην κόλαση του δικού μου ασυνείδητου σώματος».
— Marion Woodman
Ομοίως, το σώμα της παχύσαρκης γυναίκας λειτουργεί και ως άγκυρα και ως ασπίδα, προστατεύοντάς την από τους τρόμους της ζωής που δεν είναι ακόμη έτοιμη να αντιμετωπίσει. Είναι απομονωμένη από μια κοινωνία που δεν την δέχεται, που δεν τη βλέπει ως σεξουαλικά επιθυμητή ούτε την αναγνωρίζει ως γυναίκα. Μια κοινωνία που της κλέβει τη γυναικεία ταυτότητα. Όπως και στην περίπτωση της ανορεξικής, το σώμα της απαγορεύει τη συμμετοχή της στη ζωή.
Από τον εθισμό στην ενσάρκωση
Η ευφορία που βιώνει από την ασιτία στην επιδίωξη της αγνότητας του πνεύματος, σε συνδυασμό με τον έλεγχο που ασκείται πάνω στο ασυγκράτητο σώμα της, οδηγεί σε ένα αίσθημα διογκωμένης ανωτερότητας που γίνεται αυτό που αποκαλεί ο Fuchs, «η πηγή ενός μεγαλειώδους θριάμβου». (σελ. 114)
Η Woodman παρέχει την ακόλουθη αναλογία,
«Η αγαλλίαση που βιώνουν σε αυτό το σύνδρομο είναι η πεποίθηση ότι μπορούν να επιλέξουν αν θα μπουν στη ζωή ή όχι. . . Το να τρως δεν σημαίνει μόνο να αναγνωρίζεις την ύλη, αλλά να μπαίνεις σε αυτήν, ή το χειρότερο, να μπαίνεις σε αυτήν παρά τη θέλησή σου, κάτι που όχι μόνο αμφισβητεί αλλά στερεί την παντοδυναμία σου. . . Ο Θεός δεν είναι μόνος και παντοδύναμος. Έχει τον διάβολο να αντιμετωπίσει. Μια μπουκιά από το μάφιν είναι η Εύα που παίρνει μια μπουκιά από το μήλο. Φέρνει τον θάνατο στον κόσμο της. Επιφέρει την απώλεια της Εδέμ, την απώλεια, δηλαδή, της παντοδυναμίας. Τι δεν βλέπει μια τέτοια γυναίκα. . . οτι ο διάβολος ή η ύλη ή το μάφιν είναι . . . εκείνο το μέρος του ασυνείδητου του Θεού που δεν έχει απορροφηθεί ή επεξεργαστεί».
— Marion Woodman, Addiction to Perfection, (σελ.54-55)
Έτσι, έχει λάβει χώρα μια διαδικασία κατά την οποία έχει φτάσει να ταυτιστεί με τον δημιουργό αντί με τη δημιουργία. Μια βαθιά επιθυμία για έλεγχο –η απώλεια της οποίας είναι συχνά ο πραγματικός φόβος στη ρίζα του συμπλέγματος διατροφής της, που κρύβεται πίσω από τον ψεύτικο φόβο του να γίνει παχύς– είναι απόδειξη ενός συμπλέγματος δύναμης και ενδεικτική μιας διάσπασης μεταξύ του Εγώ και του Εαυτού (της κεντρικής ταυτότητας), όπου το Εγώ σπάει τον δεσμό του με τον Εαυτό και προσπαθεί να δημιουργήσει το δικό του παντοδύναμο βασίλειο. Αυτή η επιδίωξη της εξουσίας είναι που δολοφονεί τη Μεγάλη Μητέρα.
Η πράξη του δαγκώματος του μήλου υποκινεί τη διαδικασία της ενσάρκωσης – δηλαδή της ενσωμάτωσης, «ο Θεός στη σάρκα, το πνεύμα στην ύλη» – και την αναγνώριση της δικής της ανθρώπινης υπόστασης. Αυτό που αντιλαμβάνεται ως διάβολο είναι εκείνο το μέρος του Θεού που δεν έχει ακόμη εισέλθει στη συνείδηση (δηλαδή η Σκιά), για το οποίο πρέπει απαραίτητα να κάνει χώρο αν θέλει να διαφοροποιηθεί από τη δική της πλανημένη παντοδυναμία. Αναγνωρίζοντας τη δική της ανθρώπινη υπόσταση και τη σοφία του ενστικτώδους της σώματος, μπορεί να αρχίσει να διαφοροποιείται από την αρνητική μητέρα και να εδραιώσει τη δική της γυναικεία ταυτότητα. Σύμφωνα με την Woodman, η τελειότητα είναι ήττα γιατί ανήκει στους Θεούς, ενώ η πληρότητα – η ολότητα – είναι η επιδίωξη του ανθρώπου.
Πρέπει να παραμείνει πιστή στα συναισθήματά της ανεξάρτητα από το πόσο ανασφαλή είναι, γιατί το αυθεντικό συναίσθημα είναι η μόνη της άμυνα ενάντια στην εισβολή της αρχής της αρσενικής εξουσίας. Για να γίνει αυτό απαιτεί μια μετατόπιση της στάσης προς το «εγώ» από το εχθρικό στο αποδεκτό, έτσι ώστε η αυτοκτονία να γίνει η συνειδητή θυσία της παλιάς της ζωής –αυτή της συγκεκριμένης ζωής πάνω στην οποία ασκεί σχολαστικό έλεγχο– για να ανοίξει δρόμος για τη νέα. Επιτρέποντας στη διαπροσωπική δύναμη της Σοφίας, της θηλυκής πλευράς του Θεού, να ρέει μέσα της. Είναι απαραίτητο να αναπτύξει μια στοργική στάση προς το σώμα, έτσι ώστε η τροφή του σώματος να γίνεται έγνοια του εγώ, γιατί μόνο τότε μπορεί η δαιμονική τελετουργία του φαγητού ή της νηστείας να αντικατασταθεί από την ιερή τελετουργία της λήψης του σώματος του Θεού ως καρπού που δηλώνεται ως καλός. Να μεταμορφωθεί η μάγισσα- μητέρα στη Μεγάλη Μητέρα, εκείνη που χορταίνει το πνεύμα.
Αναφορές
Addiction to Perfection: The Still Unravished Bride by Marion Woodman
The Disappearing Body: Anorexia as a Conflict of Embodiment by T. Fuchs
Μεταφρασμένο από το https://appliedjung.com/eating-disorders/
Συγγραφέας Kivah Farah
