Με άπλα λογία…
Η ενοχή και η ντροπή είναι δύο περίπλοκα συναισθήματα, αλλά η διαφορά μεταξύ τους είναι πολύ απλή:
Η ενοχή λέει: αισθάνομαι άσχημα για αυτό που έκανα / δεν έκανα.
Η ντροπή λέει: αισθάνομαι άσχημα για το ποιος είμαι / ποιος δεν είμαι
Σε αυτό το άρθρο θα δούμε μερικές ψυχολογικές θεωρίες σχετικά με τα συναισθήματα, τις εσωτερικές και εξωτερικές εμπειρίες της ντροπής και της ενοχής. Επίσης θα δούμε πώς, η ενοχή και η ντροπή επηρεάζουν με τοξικές και αρνητικές συνέπειες τη ζωή μας. Πρώτον, είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ ντροπής και ενοχής, καθώς πρόκειται για δύο παρόμοιες αλλά σημαντικά διαφορετικές συνειδησιακές αισθήσεις.Όταν αισθανόμαστε ένοχη λυπόμαστε για κάποια συμπεριφορά η κατάσταση σε σχέση με τους άλλους. Ενώ αισθανόμαστε ντροπή, όταν εκφράζουμε τη λύπη μας για το ποιοι είμαστε σαν άνθρωποι. Αυτό ονομάζεται μερικές φορές “διάκριση αυτο-συμπεριφοράς” (Tignor & Colvin, 2017).
Τι είναι η ενοχή;
Είναι το αρνητικό συναίσθημα που ακολουθεί μετά από τις πράξεις μας και μετά από έναν κύκλο σκέψεων που δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι. Η πράξη – ερέθισμα που μας δημιουργεί αυτή τη σκέψη είναι αποτέλεσμα ασυμφωνίας με τις εγγραφές που κουβαλάμε από την παιδική μας ηλικία και αποτελούν αντιλήψεις και πεποιθήσεις που φτιάχνουν έναν ηθικό κανόνα, ο οποίος αν δεν τηρηθεί μας δημιουργεί δυσάρεστες σκέψεις και κατά συνέπεια συναισθήματα. Ωστόσο μπορούμε να διαχωρίσουμε την ενοχή σε τρεις κατηγορίες:
- Την αληθινή ενοχή, όταν νοιώθουμε, ανάξιοι για πράξεις τις οποίες είμαστε υπεύθυνοι.
- Την ψευδή ενοχή, όταν νοιώθουμε ένοχοι για γεγονότα για τα οποία δεν ευθυνόμαστε.
- Την χρόνια ενοχή, όταν υπάρχει μια υποκείμενη αίσθηση ανεπάρκειας και θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει περισσότερα για τους άλλους. Η χρόνια ενοχή, είναι ίδια με τη ντροπή .
Τι είναι ντροπή;
Αν και η ντροπή είναι ένα συναίσθημα που συνδέεται στενά με την ενοχή, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τις διαφορές. Ντροπή μπορεί να οριστεί ως «μια οδυνηρή συγκίνηση που προκαλείται από τη συνείδηση της αναξιότητας, της έλλειψης, ή της απρέπειας.» Μπορουμε να πούμε ότι “Νιώθουμε ένοχοι για αυτό που κάνουμε. Αισθανόμαστε ντροπή για αυτό που είμαστε.” Η ντροπή συχνά είναι πολύ ισχυρότερη και πιο βαθιά συγκίνηση από την ενοχή. Είναι στην φύση μας να αισθανόμαστε ντροπή όταν αισθανόμαστε απογοητευμένοι από τον εαυτό μας.
Η ντροπή και η ενοχή έχουν εξίσου έντονες συνέπειες για τις αντιλήψεις μας, τη συμπεριφορά μας για τον εαυτό μας και τους άλλους ανθρώπους. Ιδιαίτερα σε καταστάσεις σύγκρουσης αδυνατούμε να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας.
Πως επηρεάζει η ενοχή και η ντροπή την κοινωνική συμπεριφορά μας;
Η ντροπή και η ενοχή είναι δύο ασυνείδητα συναισθήματα που ο καθένας θα αισθανθεί αρκετές φορές στη ζωή του. Γενικά είναι αρνητικά συναισθήματα που μας κάνουν να αισθανόμαστε άσχημα για τον εαυτό μας. Ωστόσο, η ντροπή και η ενοχή είναι σημαντικά συναισθηματικά συστατικά για μια ισορροπημένη κοινωνική ζωή.
Η ενοχή συνδέεται με τις πεποιθήσεις για το τι είναι σωστό και λάθος, ηθικό και ανήθικο. Όταν παραβιάζουμε μία από αυτές τις ηθικές οδηγίες, μας κάνει να νιώθουμε ένοχοι για τις πράξεις μας και να επιδιώξουμε να διορθώσουμε όσα κάναμε. Ως εκ τούτου, η ενοχή είναι ένα σημαντικό εργαλείο για τη διατήρηση των κοινωνικών προτύπων που ορίζουν το σωστό και το λάθος. Επίσης, η ενοχή μπορεί συχνά να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την υπέρβαση των συγκρούσεων.
Η ντροπή, ωστόσο από την άλλη πλευρά, τονίζει τι είναι λάθος με τον εαυτό μας. Έχει μια πιο εσωτερική εστίαση και μας οδηγεί να αισθανόμαστε άσχημα για τον εαυτό μας, και όχι απλώς για τις δράσεις μας. Στην πραγματικότητα, η ντροπή μας οδηγεί σε απομάκρυνση από τις κοινωνικές καταστάσεις και ενισχύει την αμυντική ή επιθετική αντικοινωνική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να διογκώνετε η οποιαδήποτε σύγκρουση, αντί να ανακουφίζετε.
Ο ρόλος της ενοχής και της ντροπής στις καθημερινές μας συγκρούσεις
Η ντροπή μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη συγκρούσεων. Η φύση της ντροπής είναι να δημιουργεί την αίσθηση της απόσυρσης και της αδυναμίας που συνήθως οδηγούν σε κλιμάκωση μιας ήδη τεταμένης κατάστασης. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έναν κύκλο συγκρούσεων. Μπορουμε να πούμε οτι η ντροπή οδηγεί συχνά σε αρνητική συμπεριφορά, ενώ η ενοχή μπορεί να προκαλέσει και θετικές, εποικοδομητικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο ενεργούν οι άνθρωποι.
Η ενοχή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να επηρεάσει τους ανθρώπους να κάνουν τόσο καλό όσο και κακό – θετικό και αρνητικό. Η ενοχή είναι επίσης χρήσιμη στην αποτροπή της σύγκρουσης. Όλοι έχουμε έναν ηθικό κώδικα ή μια ιδέα για το τι πιστεύουμε ότι είναι σωστό και λάθος. Κάθε φορά που σκεφτόμαστε να κάνουμε κάτι σε αντίθεση με αυτόν τον ηθικό κώδικα, η ενοχή μας θα κλωτσήσει συχνά και θα μας εμποδίσει να το πράξουμε.
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση προκαλεί ντροπή και ενοχή
Η σχέση μας μερικές φορές με τον εαυτό μας κλονίζεται και δεν τον εμπιστευόμαστε Όταν οι πράξεις μας έρχονται σε αντίθεση με τις αντιλήψεις των “σημαντικών άλλων” γύρω μας διότι θεωρούμε πως θα μας κατακρίνουν και δεν θα είμαστε αποδεκτοί πια, συνεπώς θα πρέπει να απολογηθούμε. Μπαίνουμε λοιπόν στη διαδικασία να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας, ώστε να αποφύγουμε αυτό το δυσάρεστο και να νιώσουμε επιδοκιμασία ή αναλαμβάνουμε την ευθύνη σε καταστάσεις που μπορεί και να μην έχουμε συμμετοχή.
Το προφίλ του υπερβολικά ενοχικού ατόμου είναι ένας χαρακτήρας με χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση συνήθως και έχει μία τάση να θλίβεται. Συνήθως το άτομο κατακλύζεται από σκέψεις τύπου : «Έκανα κάτι που δε θα ’πρεπε να κάνω;». «Γιατί οι πράξεις μου δε συμβάδισαν με τα ηθικά μου κριτήρια και παραβίασαν την άποψή μου περί αδικίας;». Αναρωτιούνται αν το γεγονός ότι εμφάνισαν άσχημη συμπεριφορά ταυτίζεται με το ό,τι διαθέτουν έναν άσχημο χαρακτήρα και τριγυρνούν στο μυαλό τους χαρακτηρισμοί όπως «είμαι κακός», «σκληρός», «ανήθικος».
Αν νιώσουμε ότι τα συναισθήματά μας είναι πολύ τοξικά, με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται η καθημερινότητά μας, τότε καλό είναι να επισκεφθούμε έναν ειδικό. Η ψυχοθεραπεία στοχεύει κυρίως στο να αποκτήσουμε καλύτερη επίγνωση του εαυτού μας και αυτού που μας συμβαίνει και να αλλάξουμε την κατάσταση, ώστε να ζούμε ελεύθεροι από τις ενοχές και τη ντροπή.